ÇAYKUR’un 16 milyonluk 'stevia' macerası!

Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAYKUR), daha çok Güney Amerika, Arjantin ve Çin’de yetiştirilen, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ‘Rize şekeri’ adını verdiği stevia bitkisini 5 yıl süren deneme üretiminin ardından yaygınlaştırmaya karar verdi.Stevia bitkisinin üretimi için üreticiye fidan dağıtan ve fabrika kurma kararı alan ÇAYKUR, 16 milyon yatırım yaparak fabrika kurdu ancak bitkinin bölge koşullarına uygun olmadığı anlaşıldı.  Böylece Cumhurbaşkanı’nın “isim babalığını” yaptığı stevia bitkisinden şeker üretme projesi başlamadan bitti. 
Sayıştay’ın ÇAYKUR’la ilgili 2018 yılı raporunda; bitkinin düz ve taban arazi istediğini ancak Rize’de bu şekilde arazi bulmanın zor olduğuna dikkat çekilirken, “Ayrıca Türkiye’de yetiştirilen stevia bitkisinin sahip olduğu değerlerin ekstrakt elde etmek için uygun olmadığı ifade edilmektedir. Maliyeti, Pazar durumu ve kullanım alanı iyice tespit edilmeden böyle bir ürün için yatırım yapılması rasyonel bir yaklaşım olarak görünmemektedir” denildi. 

MALİ YAPI BOZUK
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İzmir Milletvekili ve KİT Komisyonu üyesi Atila Sertel, Türkiye’nin en büyük çay üreticisi ÇAYKUR’un sürekli zarar ettiğini belirterek, bu zararların en büyük nedeninin yanlış yönetim, bankalardan alınan kredilerin faiz yükü ve yapılan yanlış yatırımlar olduğunu söyledi. 
Sayıştay’ın kurumun mali yapısının bozukluğuna ve çektiği krediler nedeniyle katlandığı faiz yüküne ısrarla dikkat çekmesine rağmen önlem alınmadığını vurgulayan CHP İzmir Milletvekili Sertel, şunları söyledi:
 “Ürün fiyatlarına zam yapılamamış olmasına karşılık maliyetlerin yüzde 15 artması neticesinde faaliyet zararı önceki yıla göre 7 kat artarak 173 milyon TL’ye yükselmiş. Buna ilave olarak bankalardan alınan spot kredi faiz hadlerindeki anormal yükselişe paralel olarak finansman giderleri geçen yıla göre yüzde 99 oranında artarak 350 milyon TL’ye ulaşmış olmasının da etkisiyle kuruluşun faaliyet dönemini 657 milyon TL zararla kapattığı görülüyor. 2019 yılı itibarıyla kurumun bankalara olan borcu 2 milyar 55 milyon lira. Faiz yükü 350 milyon TL. Dolayısıyla 657 milyonluk zararın yüzde 50’sinden fazlası bankalara ödenen faizler oluşturuyor. Her yıl zarar eden bu kuruluş adeta davulla zurnayla duyurduğu, Cumhurbaşkanı’nı isim babası yaptığı stevia bitkisi yatırımından da zarar ettiği anlaşılıyor. Sayıştay’ın tespitlerine göre bu bitkinin Rize gibi dağlık alanda yetişmesi zor. Bitki yetişse de ticari bir ürüne dönüşemeyeceği 16 milyon yatırım yapıldıktan sonra anlaşılıyor. Yazık, gerçekten çok yazık. ÇAYKUR’u göz göre batırmaya çalışıyorlar. KİT Komisyonu’nda ve TBMM’de her kuruşun hesabını sormaya devam edeceğiz ve bu kurumu göz göre göre batırmalarına müsaade etmeyeceğiz.”

16 MİLYON YATIRIM YAPILDI
İlk deneme üretimleri 2012 yılında başlayan stevia bitkisiyle ilgili önemli noktalara ve yapılan yatırıma dikkat çeken Sayıştay raporunda şu bilgilere yer aldı:
“Teşekkül, Cumhuriyet Çay Fabrikası bünyesinde bulunan bir kapalı alanda yatırım yaparak Stevia bitkisinden ekstrakt elde edilmesini sağlayacak bir tesis kurmuştur. Muhtelif işler projesi çerçevesinde yatırım programından yaklaşık 16 milyon TL harcandığı bildirilmiştir. Ancak, stevia bitkisinden şeker mi yoksa gıda katkı maddesi mi elde edileceği henüz açıklık kazanmamıştır. Diğer yandan Çay Bölgesinde üretiminin yapılması için stevia fidesi dağıtılan üreticilerin de söz konusu bitkinin üretiminden olumlu sonuç alamadıkları görülmüştür. Stevia bitkisi düz ve taban arazi istemektedir. Bu özellikte Rize şartlarında arazi bulunması zor görünmektedir. Ayrıca Türkiye’de yetiştirilen stevia bitkisinin sahip olduğu değerlerin ekstrakt elde etmek için uygun olmadığı ifade edilmektedir. Bu tesisin çalıştırılması için yurt dışından kuru stevia yaprağı ve proseste kullanılacak yardımcı ürünlerin ithal edilmesi gündeme gelmektedir. Maliyeti, Pazar durumu ve kullanım alanı iyice tespit edilmeden böyle bir ürün için yatırım yapılması rasyonel bir yaklaşım olarak görünmemektedir.”

GENEL MÜDÜR’DEN ACI İTİRAF
ÇAYKUR Genel Müdür Vekili Yusuf Ziya Alim, üretimine eski Genel Müdür İmdat Sütlüoğlu döneminde başlanılan stevia bitkisiyle ilgili itirafta bulunarak, "Stevia üreticiden kabul görmedi. Biz 46 üreticimize steviayı dağıttık. Bir üretici 'otun içinde kaldı, çürüdü.', biri 'ben bununla uğraşamam.' dedi. Üreticilerimiz kolaylığa alışmış, steviayı kabullenemedi. İnşallah kabul görür. Biz üreticiye destek veriyoruz. Bizim için bir alternatif olur. Kabul görmedi diye bir kenara atmadık. Proje devam ediyor" demişti.