Türkiye'nin 'Çernobil'i: Facia göz göre göre geldi!

Tunceli, Malatya ve Sivas’ın ortasında bulunan ve 2010’dan beri faaliyette olan Erzincan’ın İliç ilçesine bağlı Çöpler Köyü’ndeki 'Çöpler Altın Madeni'nde göçük meydana geldi. Tonlarca kayaların çöktüğü maden ocağının felakete yol açacağı uyarıları dikkate alınmayarak bir ekolojik suç işlendi.

Kanada ve Çalık Holding ortaklığındaki Anagold'un altın ocağında yıllardır siyanür ve sülfrik asit yayan madenin bölgede ekolojik yıkıma neden olduğu belirtiliyordu. 3 bin işçinin çalıştığı maden için çevre örgütleri hukuki yollara başvurarak olası yıkımların önüne geçmenin yollarını arıyordu.

SİYANÜRLÜ ÜRETİM FAY HATTI ÜZERİNDEYDİ

Çöpler Kompleks Madeni kapsamında açık ocak madencilik faaliyetleri ile oksitli ve sülfitli cevher çıkarılıyor ve dore altın ile gümüş ve bakır keki üretimi gerçekleştiriliyor. Madencilik faaliyetinin gerçekleştiği alanda aktif bir fay hattı olan Bingöl-Yedisu Fat Hattı da bulunuyor.

Proje 2008’de Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) olumlu raporu aldı. 2014 ve 2021’deki yeni ÇED raporlarıyla iki kez kapasite artışı yapıldı. Açık ocakları genişletip derinleştiren şirket, 687 hektar olan maden sahasını yaklaşık bin 746 hektara çıkardı.

Madende üretim 2010 yılında başlarken, ilk kapasite artırımı ile birlikte 2019’da siyanürlü üretimden 39 çeşit kimyasal + sülfürik asit + siyanürle üretime geçildi. Anagold, Ağustos 2023’te “ÇED gerekli değildir” kararıyla da maden sahası içindeki açık ocak alanına 5,83 hektarlık bir bölüm daha eklemek için onay aldı.

SU İÇEN KUŞLAR ÖLÜYORDU

Erzincan İliç'te 2010 yılından beri altın dökümü yapan Anagold Madencilik firmasının atık barajlarından su içen kuşların ölmesiyle bölgede yaşayan Sedat Cezayirlioğlu, madenin kapatılması için yargı süreci başlattı.

BORU HATTINDA PATLAMA MEYDANA GELMİŞTİ

Kapasitesi genişletildikten sonra günde 9 bin ton zehirli atık ile 5 bin metreküp su deşarjı yapılacak olan Çöpler Altın Madeni'nde uzun yıllar boyunca 1 milyon 720 bin ton zehirli kimyasalın toprağı ve suyu zehirleyeceği iddia edilmişti.

Ekolojistlerin yanı sıra TMMOB’nin açtığı davalarda şirketin genişleme planları yargı engeline takıldı. Madende en son 21 Haziran 2022’de siyanür taşıyan boru hattında meydana gelen patlama sonrasında bölgenin su kaynaklarını ve topraklarının siyanürle zehirlendiği tespit edilmişti. Bakanlığın kısa süreliğine faaliyetlerini durduğu maden 23 Eylül’de tekrardan faaliyete geçti.

AYNI ANDA İKİ KEŞİF YAPILMIŞTI

Yine 2023 yılında aynı bölgede yapılması planlanan ‘Çöpler Kompleks Madeni Açık Ocak Genişleme Projesine’ ilişkin Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından verilen “ÇED Gerekli Değildir” kararına yönelik TMMOB tarafından açılan davanın da keşfi aynı zamanda aynı heyet tarafından yapıldı.

DANIŞTAY BİLİRKİŞİ HEYETİNİ DEĞİŞTİRDİ

Genişleme projesiyle ilgili daha önce de hazırlanan bilirkişi raporu, bilimsel ve objektif olduğu eleştirilerine rağmen Erzincan İdare Mahkemesi’ tarafından ‘yeterli’ görülmüş ve TMMOB’nin açtığı dava reddedilmişti. Ancak TMMOB tarafından karara itiraz edilmesi neticesinde Danıştay 6’ncı Dairesi itirazları haklı bularak yeniden keşif incelemesi yapılmasına ve bilirkişi heyetinin değiştirilmesine karar vermişti.

Erzincan İdare Mahkemesi’nin yeniden belirlediği bilirkişi heyetiyle 6 Aralık’ta bölgede keşif ve inceleme gerçekleşti. Keşif sırasında TMMOB heyeti tarafından orman alanlarının, ekolojik ve biyolojik değerlerin, flora ve fauna bileşenlerinin, tarım ve mera alanlarının, su kaynakları ve havzalarının, kültürel ve tarihi mirasın, yerleşme alanlarının tahribine yol açan siyanürlü maden işletmeciliğine ilişkin projenin, çevre ve insan sağlığı üzerinde geri dönüşü olmayan tahribatlara yol açtığı ifade edildi. TMMOB tarafından yayımlanan basın açıklamasında, madenin işletmeye geçmesinden sonra ortaya çıkan somut çevresel etkiler ile risklerin göz önünde bulundurulması gerektiği belirtildi.

‘KEŞİF ESNASINDA ŞİRKET TEMSİLCİLERİNDEN ÇED İTİRAFI’

TMMOB avukatları, şirketin ÇED süreçlerinden kaçınmak için projeyi yıllar içerisinde parça parça genişlettiği, yapılan projenin adında dahi “genişleme” ibaresi bulunduğu, ÇED mevzuatı gereği daha önce ÇED Olumlu kararları verilmiş projelerde yapılan kapasite artışlarının mevcut kapasite ile birlikte değerlendirilmesi gerektiğini belirtti. Bu nedenle de ÇED raporu alınmasının mevzuat gereği zorunluluk barındırdığı ifade edildi.

TMMOB avukatları, keşif esnasında şirket temsilcilerinin ‘ÇED Gerekli Değildir’ kararı alınmasının bürokratik engellerin aşılması amacıyla olduğunu ifade ettiğini ÇED süreçlerinin ‘basit’ prosedür olarak gördüklerini beyan ettiklerini kaydetti.

‘YASA VE YÖNETMELİKLERE AYKIRI’

TMMOB, İliç’teki altın madeninin Anayasa’nın çeşitli yasalarına aykırı olduğunu savunarak, madenin kapatılmasını talep ediyordu. TMMOB’nin açıklamasında özetle şunlar söyleniyordu:

“2872 sayılı Çevre Kanunu, 6831 sayılı Orman Kanunu, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 5488 sayılı Tarım Kanunu, ilgili yönetmelikler, uluslararası sözleşmeler ve sair mevzuat ile öngörülen yükümlülüklere, bilimsel gerekler ve teknik esaslar ile kamu yararına aykırılıklar taşıyan dava konusu projelerin iptal edilmesi gerektiği bilirkişiler ve mahkeme heyeti nezdinde tekrar edildi.

VERGİ BORCU SİLİNMİŞTİ

Yol açtığı siyanür sızıntısıyla bilinen Anagold'un vergi borcunun silindiği, şirketin yüzde 80 ortağı olan Kanadalı altın madeni şirketi SSR Mining'in bilançosunda ortaya çıkmıştı. Dokuz aylık konsolide verilerine göre SSR'nin bu yıl Türkiye'de silinen vergi borcu 7,2 milyon dolar.

Üçüncü çeyrek finansal raporunda SSR Mining'in Türkiye'de önceki dönemlerden kalan 8,6 milyon dolarlık vergi borcu bulunuyordu. Şirket, 12 Mart'ta yürürlüğe giren yasa uyarınca yaptığı vergi affı anlaşması uyarınca 7,2 milyon dolar tutarında vergi, faiz ve cezayı sıfırladığını, 8,6 milyon yerine 1,4 milyon dolar nakit ödeme yaptığını beyan etti. Raporda ayrıca Türkiye'de kurumlar vergisinin bu yıl yüzde 20'den 25'e çıkarıldığı ancak Türk Lirası'ndaki değer kaybı nedeniyle buradan gelecek vergi artışının dengelendiği belirtiliyor.

SSR Mining'in finansal tabloları, yarattığı çevresel risklerden dolayı davalık olan Çöpler Madeni işletmesinin şirket için oldukça karlı olduğunu gösteriyor.

Buna göre Çöpler Madeni'nden yılın dokuz ayında 322,8 milyon dolar gelir elde eden şirketin kârı da 46,5 milyon dolar oldu. Şirket, bu madenden 2020'den bu yanaysa yaklaşık 1,5 milyar dolar gelir ve 334,6 milyon dolar kâr elde etti.

SİYANÜR SIZINTISI 16 MİLYON LİRAYA KAPATILMIŞTI

Çöpler Altın Madeni’nin faaliyeti atık havuzundan siyanür sızıntısı şikayetinin ardından 21 Haziran 2022’de durdurulmuştu. Atık havuzundan sızan siyanürün Fırat nehrine karıştığı iddia edilen madene, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı sadece 16,4 milyon lira para cezası kesmişti. (ArtıGerçek)