Yeni cumhurbaşkanının yetkileri ne olacak

10 Ağustos'ta seçilecek cumhurbaşkanı imzacı mı, icracı mı olaca? Bakanlar Kurulu'nu ne sıklıkta toplayabili? Kurul üzerinde ne kadar etkili olabili? Yeni cumhurbaşkanı ikinci Kenan Evren olabilir m? Cumhurbaşkanının Anayasa'daki yetkileri Kenan Evren döneminden beri değişmedi. Ama bu yetkilerin 'tamamını kullanan' bir cumhurbaşkanı olmamıştı. Cumhurbaşkanlığı seçimiyle ilgili merak edilenleri Radikal Yazıişleri sordu, Altan Öymen yanıtladı.

Ege Postası
08.08.2014 - 08:58

Yeni Cumhurbaşkanı da ‘noter’ mi olacak'

Daha önceki cumhurbaşkanlarının yaptığı da, noterlik değildi. Görevlerini, Anayasa’nın belirlediği kurallara göre yerine getiriyorlardı. 1982’den beri Anayasa’nın o konudaki maddeleri değişmediği için, bu Ağustos ayında seçilecek cumhurbaşkanının da, aynı kurallara göre davranması gerekir.

İcracı bir Cumhurbaşkanı olacaksa... “Ben yüzde 51’in oyunu alarak geldim” diyerek Bakanlar Kurulu’yla çeliştiği durumlarda kendi görüşünün benimsenmesi için baskı yapabilir mi'

Bakanlar Kurulu üyelerinin haysiyetli insanlar olarak, öyle bir baskıyı reddetmeleri gerekir. Çünkü Anayasa’ya göre, hesap verecekleri yer, kendilerine güvenoyu veren Türkiye Büyük Millet Meclisi’dir. Cumhurbaşkanı’nın, Bakanlar Kurulu’na veya tek tek bakanlara herhangi bir talimat verme yetkisi yoktur. İmzalayacağı kararnameler de ancak, Başbakan ve bakanlar tarafından da imzalanmış olduğu takdirde geçerlilik kazanır.

Cumhurbaşkanı’nın –tek başına- yapabileceği işlemler, zaten sınırlıdır. Anayasaca belirtilen bazı alanlardaki seçme ve atamalardan ibarettir. Onlar dışındaki bütün işlemleri –Anayasa’nın 105’inci maddesindeki ifadeyle- “Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır. Bu kararlardan, Başbakan ve ilgili bakan sorumludur.”

Yani, Cumhurbaşkanı o kararlardan sorumlu değildir. Dolayısıyla, o kararların oluşmasında yetkisi de olamaz.

Koltuğa oturduğunun ertesi günü TRT Genel Müdürü’nü görevden alabilir mi'
Alamaz. ‘Devletçe kamu tüzel kişiliği olarak kurulan’ TRT’nin ‘özerkliği ve yayınlarının tarafsızlığı’ Anayasa’nın garantisi altına alınmıştır. (Madde 133). TRT Genel Müdürü’nün özerklik ve tarafsızlık kuralına aykırı davranışları söz konusu olursa, durumun ilgili kurullarca incelenmesinden sonra o konuda karar alma yetkisi Bakanlar Kurulu’ndadır. Genel müdürün atanması gibi, görevden ayrılması da ancak Bakanlar Kurulu’nun kararıyla gerçekleşebilir. Gerçi Cumhurbaşkanı’nın da o Bakanlar Kurulu kararını imzalaması gerekir ama, o kararnamenin altında ilgili bakanlardan herhangi birinin imzası eksik olursa, o kararname tamamlanmış olmaz.

Savaş ilan edebilir mi'

Savaş hali ilanına karar verme ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına izin verme yetkisi, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nindir. Cumhurbaşkanı, sadece, Meclis’in tatilde veya ara vermede bulunduğu sırada ‘Türkiye’nin ani bir silahlı saldırıya uğraması’ halinde, Silahlı Kuvvetlerin kullanılmasına karar verebilir. Ama onun da bir şartı vardır: O şart, saldırıya karşı ‘silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması’dır. (Anayasa Madde: 93).

Gerek gördüğü an sıkıyönetim ve olağanüstü hal ilan edebilir mi' Bunu ancak Bakanlar Kurulu kararıyla yapabilir. Kendisi Bakanlar Kurulu’na başkanlık eder. Ama kurul bunu istemezse veya bir bakan bile itiraz ederse o konuda karar alınamaz, kararname çıkartılamaz.

Meclis’i lağvedebilir mi'
Edemez. Ancak bir durumda Meclis seçimlerinin ‘yenilenmesi’ kararını alabilir. O durum, kurulan bir hükümetin güvenoyu alamaması veya güvensizlik oyuyla düşürülmesi durumudur. Güvenoyu alamayan veya güvensizlik oyuyla düşürülen hükümetin yerine yenisi kurulamazsa ve ülkenin hükümetsiz kalması süresi 45 günü bulursa, Cumhurbaşkanı, Meclis Başkanı’na danışarak, milletvekili seçiminin yenilenmesine karar verebilir. O karar Resmi Gazete’de yayınlandıktan sonra, o sıradaki Meclis’in yerine yenisinin seçimine gidilir.

İstemediği bakanı görevden alarak hükümeti kilitleyebilir mi'
Cumhurbaşkanı’nın istemediği bakanı görevden alması tek başına yapabileceği bir iş değildir. Bunu ancak Başbakan’ın teklifi üzerine, o teklifi onaylayarak yapabilir. Başbakan öyle bir teklif yapmadığı sürece, öyle bir kararname hazırlatıp imzalayamaz. O konudaki Anayasa maddesinde (Madde 104), o yetki şöyle tanımlanmıştır: “Başbakan’ın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerinden almak.”

Yeni Cumhurbaşkanı 12 Eylül ile gelen Kenan Evren ile aynı yetkilere mi sahip olaca? Yeni Cumhurbaşkanı isterse ikinci Kenan Evren olabilir mi'

Kenan Evren, 1980’de 12 Eylül darbesinin başındaki Genelkurmay Başkanı’ydı. 1982 Anayasası’nın referanduma sunulan metne konulan hükümle Cumhurbaşkanı seçilmiş oldu. Ama Evren cumhurbaşkanlığı sırasında, 1982 Anayasası’yla Cumhurbaşkanı’na verilen yetkilerin çoğunu kullanmadı.
Mesela, bugün de yürürlükte olan o Anayasa’ya göre Cumhurbaşkanı’nın ‘gerekli gördüğü’ hallerde Bakanlar Kurulu’na başkanlık etmek veya ‘Bakanlar Kurulunu, başkanlığı altında toplantıya çağırmak’ yetkisi vardı. Maddede ‘gerekli gördüğü hallerde’ denildiğine göre, bunun takdiri tamamen kendisine bırakılmıştı. İsterse kurulun her toplantısına başkanlık yapabilirdi. Evren o yetkiyi, görev süresi içinde başlangıçtaki birkaç istisna hariç, hemen hemen hiç kullanmadı. Bugünkü Cumhurbaşkanı adaylarından Başbakan Erdoğan ise, bunu sık sık yapacağını şimdiden ilan ediyor. Hatta Cumhurbaşkanlığı mevkiine gelecek kişinin artık tüm siyasal ve ekonomik kararlarla birlikte her şeye karışması gerektiğini söylüyor. Bu açıdan o aday seçilirse, ona ‘İkinci Evren’ demek de yetmez. Evren’in –Cumhurbaşkanlığı döneminde değil- darbe döneminde yaptıklarının çok daha fazlasını yapmaya heves edebileceğinden korkulur.

“Eşbaşkanlık yasal olarak mümkün değildir” denildi. Yeni Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra yasal düzenlemeyle eşbaşkanlık sistemini getirebilir, bir eşbaşkan seçtirebilir mi'

Bunun için yasal düzenleme yetmez. Anayasa değişikliği gerekir.

2015 seçimlerinden sonra dengeler değişirse, ‘koşan cumhurbaşkanı’ formülü yine mümkün olabilir mi'

Son gelişmeler sırasında ortaya çıkan durum şudur: Ülkemizin ‘koşan Cumhurbaşkanı’na değil, cumhurbaşkanıyla, başbakanıyla, iktidarı ve muhalefetiyle, demokrasiye inanan politikacılara ihtiyacı var. Dengelerin değişmesi, ‘yeniden demokratikleşme’nin başlangıcı olabilir. Bugünkü ‘tek adam yönetimi’ döneminde demokrasimiz büyük kayıplara uğradı. 2015 seçiminde oluşacak Meclis’te demokrasiye bağlı bir çoğunluk oluşursa, o kayıpların telafi edilmesinin, o arada Anayasa’nın değişmesi, yüzde 10 barajın kaldırılması gibi değişimlerin yolu açılabilir.